دریاچه ارومیه یکی از بزرگ‌ترین و شورترین دریاچه‌های ایران و خاورمیانه است که همواره مورد توجه پژوهشگران، گردشگران و دوستداران طبیعت بوده است. یکی از پرسش‌های پرتکرار درباره آن، این است که این دریاچه چگونه تشکیل شده و ترکیب آن از چه عناصری است؟ در این مقاله می‌خواهیم با زبانی ساده و کاربردی، ولی با پشتوانه علمی و مستند، به عمق این موضوع بپردازیم و ساختار فیزیکی، زمین‌شناسی و منابع تأمین‌کننده آن را بررسی کنیم. پاسخ این پرسش تنها به مواد تشکیل‌دهنده ختم نمی‌شود، بلکه به داستانی میلیون‌ها ساله از تغییرات زمین، اقلیم، آب‌های روان و فرایندهای طبیعی مربوط می‌شود.
دریاچه ارومیه بر اثر چه چیزی تشکیل شده است؟
دریاچه ارومیه حاصل فرونشست یک حوضه زمین‌ساختی در دوران سوم زمین‌شناسی است. این فرونشست باعث به‌وجود آمدن یک گودال طبیعی شده که با گذشت زمان، توسط آب رودخانه‌ها، چشمه‌ها و نزولات جوی پر شده است. از آنجا که این حوضه بسته است و خروجی ندارد، املاح و نمک‌هایی که از طریق آب وارد دریاچه می‌شوند، در آن باقی می‌مانند و به مرور زمان، غلظت شوری افزایش پیدا کرده است. مواد تشکیل‌دهنده بستر دریاچه، ترکیبی از نمک‌های معدنی مانند کلرید سدیم، سولفات‌ها و مواد آلی ته‌نشین شده است. وجود آرتمیا (نوعی میگوی شورزی) نیز یکی از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد اکولوژیکی این دریاچه است.
دریاچه ارومیه چگونه به وجود آمد؟
پیدایش دریاچه ارومیه به میلیون‌ها سال پیش برمی‌گردد. پس از فروپاشی دریای تتیس، بخش‌هایی از فلات ایران به دریاچه‌های بسته تبدیل شدند که یکی از آن‌ها دریاچه ارومیه است. عوامل زمین‌ساختی مانند گسل‌ها و حرکت صفحات تکتونیکی در منطقه باعث فرورفتگی زمین و تشکیل یک حوضه در شمال غرب کشور شد. شرایط اقلیمی خاص منطقه، همراه با تبخیر زیاد و بارندگی کم، باعث شده دریاچه‌ای با ویژگی‌های شور شکل بگیرد. عدم وجود رودخانه‌ای که آب را از دریاچه خارج کند، یکی دیگر از عوامل مؤثر در شکل‌گیری این حوضه شور و بسته است.
پل دریاچه ارومیه در چه سالی ساخته شد؟
ایده ساخت پل میان‌گذر دریاچه ارومیه به دهه‌های قبل بازمی‌گردد، اما عملیات ساخت آن در سال ۱۳۸۰ به‌طور رسمی آغاز شد و در نهایت در سال ۱۳۸۷ به بهره‌برداری رسید. این پل که حدود ۱۵ کیلومتر طول دارد، مسیر میان تبریز و ارومیه را کوتاه‌تر کرده و دو استان آذربایجان غربی و شرقی را به هم متصل می‌سازد. بخشی از این پل به‌صورت تونل و بخشی دیگر روی خاک‌ریز ساخته شده است. ساخت این پل، هرچند از نظر حمل‌ونقل و ارتباطی اهمیت دارد، اما اثراتی منفی بر اکوسیستم دریاچه داشته و باعث تقسیم دریاچه به دو بخش و اختلال در گردش طبیعی آب شده است.
دریاچه ارومیه از چه رودهایی تشکیل شده است؟
دریاچه ارومیه از طریق بیش از ۲۰ رودخانه دائمی و فصلی تغذیه می‌شود که از ارتفاعات کوهستانی اطراف سرچشمه می‌گیرند و املاح، مواد معدنی و رسوبات را به دریاچه منتقل می‌کنند. مهم‌ترین آن‌ها زرینه‌رود، سیمینه‌رود، گدار، شهرچای، نازلو، باراندوز، مهابادچای و تلخه‌رود هستند. همچنین رودهایی چون آجی‌چای، قوری‌چای، زولاچای، صوفی‌چای، قلعه‌چای، مردق، دیزج، علویان، لیلان‌چای، شرشر، زینال‌چای، کهنه‌رود، دهخوارقان و چند رود محلی دیگر نیز نقش مؤثری در تأمین منابع آبی این دریاچه دارند. زرینه‌رود به‌تنهایی بیشترین سهم را دارد. این رودخانه‌ها نه‌تنها در تأمین آب، بلکه در شکل‌گیری ترکیب شیمیایی دریاچه نیز نقش مهمی دارند و شوری آن را تثبیت می‌کنند. در سال‌های اخیر، کاهش دبی این رودها به دلیل خشکسالی، سدسازی و برداشت‌های غیرمجاز، از عوامل اصلی افت سطح آب دریاچه بوده است.
دریاچه‌ی ارومیه در کدام استان است؟
دریاچه ارومیه در شمال‌غرب ایران و در مرز مشترک بین استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفته است. بخش غربی دریاچه در محدوده شهرهای ارومیه، سلماس و نقده و بخش شرقی آن در نزدیکی تبریز، شبستر و مرند واقع شده است. این موقعیت جغرافیایی ویژه باعث شده که دریاچه نقش مهمی در فرهنگ، اقتصاد و محیط‌زیست منطقه داشته باشد. همچنین، وجود این دریاچه باعث تنوع زیستی قابل توجهی در مناطق پیرامون آن شده است.
چه چیزی از دریاچه ارومیه برداشت می‌شود؟
نمک، اصلی‌ترین ماده‌ای است که از دریاچه ارومیه برداشت می‌شود. بستر و کناره‌های دریاچه پوشیده از لایه‌های ضخیم نمک هستند که در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، نوع خاصی از میگو به نام آرتمیا اورمیانا که تنها در محیط‌های شور رشد می‌کند، در این دریاچه یافت می‌شود و به‌صورت محدود برداشت می‌شود. آرتمیا منبع تغذیه مهمی برای ماهی‌های آکواریومی، پرندگان مهاجر و حتی برخی صنایع دارویی است. البته برداشت‌های بی‌رویه از منابع دریاچه، بدون توجه به پایداری اکولوژیکی، خطراتی جدی برای حیات آن به‌وجود آورده است.
دریاچه ارومیه طبیعی است یا مصنوعی؟
دریاچه ارومیه یک پدیده کاملاً طبیعی است که از میلیون‌ها سال پیش در نتیجه تغییرات زمین‌ساختی، اقلیمی و جغرافیایی شکل گرفته است. برخلاف سدها یا مخازن مصنوعی، هیچ‌گونه ساخت‌وساز انسانی در ایجاد این دریاچه دخالت نداشته است. البته در دهه‌های اخیر، برخی اقدامات انسانی مانند احداث جاده، پل و برداشت‌های بی‌رویه از آب رودخانه‌های ورودی، در وضعیت زیست‌محیطی آن تأثیرگذار بوده‌اند. با این حال، ساختار اصلی آن به‌طور کامل طبیعی باقی مانده و به‌عنوان یک میراث زمین‌شناسی و بوم‌شناسی، اهمیت جهانی دارد.
اگر علاقه‌مند هستید تا بیشتر درباره جاذبه‌های طبیعی ایران، تاریخچه مناطق خاص و شگفتی‌های زمین‌شناسی کشور بدانید، پیشنهاد می‌کنیم از «مجله مسافرت گهرسیر» بازدید کنید و از دنیای زیبای طبیعت ایران لذت ببرید.اص جغرافیایی آن باعث شده دریاچه‌ای طبیعی و منحصر‌به‌فرد شکل بگیرد که امروزه ارزش ملی و جهانی دارد.
اگر علاقه‌مند هستید تا بیشتر درباره جاذبه‌های طبیعی ایران و مقاصد دیدنی آن بدانید، پیشنهاد می‌کنیم به «مجله مسافرت گهرسیر» سر بزنید و مطالب متنوع آن را دنبال کنید.
