آرامگاه ابوالقاسم فردوسی در توس، فراتر از یک مقبره ساده، بنایی است که روح حماسه‌های شاهنامه را در خود زنده نگه داشته است. این مکان مقدس، دروازه‌ای است به جهانی از اسطوره‌ها و داستان‌های پارسی که حکیم توس با کلماتش جاودانه ساخته. هر سنگ این بنا، روایتگر تاریخ و فرهنگ ایران است و بازدیدکنندگان را به سفری در عمق ادبیات حماسی دعوت می‌کند.
مقبره فردوسی در کدام شهر است؟
مقبره ابوالقاسم فردوسی در شهر توس، در فاصله 20 کیلومتری شمال شهر مشهد، در استان خراسان رضوی واقع شده است.
آرامگاه فردوسی در باغی وسیع و سرسبز، نزدیک دروازه رزان شهر تاریخی تابران توس قرار دارد. این مکان، که زادگاه حکیم نیز بوده، با فاصله‌ای کوتاه از مشهد، به‌راحتی قابل دسترسی است و بازدید از آن برای علاقه‌مندان به فرهنگ ایرانی تجربه‌ای بی‌نظیر خواهد بود. فاصله توس تا مرکز مشهد حدود 20 تا 25 دقیقه با خودرو است. برای سفر به این مکان، می‌توان از خدمات تورهای گردشگری نظیر «گهر سیر» بهره برد.
محوطه آرامگاه، با مساحتی بالغ بر 6 هکتار، شامل باغ، موزه، کتابخانه و مقبره‌هایی از چهره‌های برجسته‌ای چون مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شجریان است. فضای سبز، مجسمه‌های الهام‌گرفته از شاهنامه و معماری باشکوه بنا، حس و حالی حماسی به بازدیدکنندگان القا می‌کند. ساعات بازدید در نیمه نخست سال از 8 صبح تا 7 عصر و در نیمه دوم سال از 8 صبح تا 4 عصر است. هزینه بلیط برای گردشگران ایرانی بین 5 تا 8 هزار تومان و برای گردشگران خارجی حدود 50 هزار تومان است.
مقبره فردوسی در چه سالی ساخته شد؟
بنای کنونی آرامگاه فردوسی، که نمادی از شکوه معماری ایرانی است، در سال 1313 هجری شمسی (1934 میلادی) به مناسبت جشن هزاره فردوسی افتتاح شد. بااین‌حال، تاریخچه ساخت این بنا به سده‌های پیشین بازمی‌گردد.
نخستین تلاش‌ها برای احداث مقبره‌ای بر مزار فردوسی به حدود یک قرن پس از درگذشت او، در زمان غزنویان، بازمی‌گردد. ارسلان جاذب، سپهدار توس، بنایی ساده بر مزار حکیم ساخت. اما این بنا در گذر زمان و به‌ویژه در دوره شیبانیان، به دلیل تعصبات مذهبی عبدالله خان ازبک، تخریب شد. تا دوره قاجار، آرامگاه فردوسی به تلی از خاک بدل شده بود که شناسایی آن دشوار بود.
در دوره پهلوی اول، با تأکید بر احیای هویت ملی، انجمن آثار ملی تصمیم به ساخت بنایی شایسته گرفت. طرح اولیه توسط کریم طاهرزاده بهزاد تهیه شد و حسین لرزاده اجرای آن را بر عهده داشت. این بنا در سال 1313 تکمیل شد، اما به دلیل ضعف سازه‌ای دچار نشست شد. در سال 1347 هجری شمسی، هوشنگ سیحون، معمار برجسته، بازسازی جامعی انجام داد و بنای کنونی را با الهام از معماری هخامنشی و پاسارگاد طراحی کرد. این بنا، با سنگ‌های مرمر و نقش‌برجسته‌های شاهنامه‌ای، یکی از باشکوه‌ترین آرامگاه‌های ایران است.
مقبره فردوسی به دستور کدام پادشاه بازسازی و ساخته شد؟
بازسازی و ساخت بنای کنونی آرامگاه فردوسی به چندین دوره تاریخی گره خورده است، اما نقش برجسته رضاشاه پهلوی در این میان غیرقابل انکار است. در سال‌های 1307 تا 1313 هجری شمسی، به دستور رضاشاه و با حمایت انجمن آثار ملی، پروژه احداث آرامگاه آغاز شد. تأکید بر احیای فرهنگ ایرانی در دوره پهلوی اول، انگیزه‌ای برای ساخت بنایی درخور حکیم توس فراهم کرد. کیخسرو شاهرخ، نماینده زرتشتیان در مجلس، باغی به مساحت 23 هزار مترمربع برای این منظور اهدا کرد و بودجه پروژه از طریق مجلس تأمین شد.
پیش از آن، در دوره قاجار، ناصرالدین شاه دستور داد تا عبدالوهاب آصف‌الدوله، والی خراسان، محل دقیق مزار فردوسی را شناسایی کند. این تلاش به ساخت بنایی آجری و ساده در سال 1302 هجری قمری منجر شد. در دوره صفویه نیز، به دلیل اهمیت شهر مشهد، مرمت‌هایی بر مزار انجام گرفت. بااین‌حال، بازسازی جامع و باشکوه آرامگاه به دوره رضاشاه بازمی‌گردد که آن را به نمادی از فرهنگ ایرانی بدل کرد.
فردوسی چگونه مرد؟
ابوالقاسم فردوسی در سال 411 هجری قمری (یا 416 به روایتی) در شهر توس درگذشت. اطلاعات دقیقی درباره نحوه درگذشت او در دست نیست، اما منابع تاریخی حکایت از آن دارند که وی به مرگ طبیعی و در سنی نزدیک به 80 سالگی از دنیا رفت. به دلیل باورهای شیعی فردوسی، اجازه دفن پیکرش در قبرستان عمومی توس داده نشد. ازاین‌رو، نزدیکانش او را در باغ شخصی‌اش، نزدیک دروازه رزان تابران توس، به خاک سپردند. این باغ بعدها به آرامگاه کنونی فردوسی بدل شد.
فردوسی عمر خود را صرف سرایش شاهنامه کرد، اما در زمان حیاتش از سوی حاکمان، به‌ویژه سلطان محمود غزنوی، قدر ندید. بااین‌حال، شاهنامه او را جاودانه ساخت. آرامگاه فردوسی امروز نه‌تنها مدفن حکیم، بلکه مکانی مقدس برای دوستداران ادب پارسی است. حضور مقبره‌هایی چون مزار محمدرضا شجریان و مهدی اخوان ثالث در این محوطه، به عظمت معنوی آن افزوده است.
